Twee stille wachters aan de Lek: Fort Honswijk en Fort Everdingen
Te midden van het weidse rivierenlandschap, tussen Culemborg en Nieuwegein, liggen twee indrukwekkende maar vaak over het hoofd geziene monumenten: Fort Honswijk en Fort Everdingen. Deze robuuste bouwwerken maken deel uit van de Hollandse Waterlinies, sinds 2021 erkend als UNESCO Werelderfgoed. Strategisch gelegen aan de Lek, vervulden ze eeuwenlang een cruciale rol in de verdediging van Nederland.
Hollandse Waterlinies – Verdedigen met Water
De forten werden gebouwd tussen 1842 en 1848 als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een verdedigingssysteem waarbij land onder water werd gezet om vijandelijke troepen tegen te houden. Zowel Fort Honswijk als Fort Everdingen kregen een bomvrije geschutstoren – een architectonisch hoogstandje van militaire bouwkunst uit die tijd. Met kruisvuur van hun kanonnen beheersten ze de toegang tot de Lek, haar dijken en de naastliggende hogere gronden.
Daarnaast bewaakten de forten de inlaatwerken waarmee het omringende land gecontroleerd kon worden geïnundeerd. In latere jaren breidden de forten zich uit met loopgraven, kazematten en groepsschuilplaatsen, passend bij de veranderende oorlogsvoering in de twintigste eeuw.
Van mobilisatie tot internering – Twee wereldoorlogen en hun nasleep
Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914–1918), waarin Nederland neutraal bleef, werd Fort Honswijk gemobiliseerd als onderdeel van de landsverdediging. In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog kreeg het fort een andere, duistere bestemming: het diende als interneringskamp voor gevluchte Duitse communisten, die op de vlucht waren voor het naziregime.
Opmerkelijk genoeg werd het fort in 1939-1940 niet gemobiliseerd, ondanks de dreiging van de Duitse invasie. Na de oorlog kreeg het fort een grimmige reputatie. Van 1946 tot 1948 fungeerde het als interneringskamp voor vermeende collaborateurs en leden van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Onder erbarmelijke omstandigheden en met meldingen van mishandeling en geweld, kreeg het fort de frase: "liever een lijk dan naar Honswijk." Deze zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis is lang onderbelicht gebleven.
Een nieuwe bestemming
Hoewel de forten hun militaire functie hebben verloren, blijven ze tastbare herinneringen aan een geschiedenis waarin Nederland zich verdedigde met een uniek wapen: water. Tegenwoordig worden Fort Honswijk en Fort Everdingen herbestemd voor culturele en recreatieve doeleinden. Ze zijn plekken van bezinning én ontdekking, waar bezoekers kennis kunnen maken met verhalen van verdediging, onderdrukking en veerkracht.
Reactie plaatsen
Reacties