Koude Oorlog - Bescherming Bevolking (BB)

  • Bunkercomplex Park Overvoorde

  • Commandopost Grou

  • Fort Nieuwersluis
  • Luchtwachttorens

Bescherming Bevolking (BB)
De BB was een civiele beschermingsorganisatie, bemand door vrijwilligers, die de bevolking zou waarschuwen en hulp zou verlenen in geval van een kernoorlog of andere calamiteiten. In de commandopost oefenden de medewerkers op een mogelijke atoomaanval.

 

In 1970 was de Bescherming Bevolking (BB) een ongeloofwaardige, impopulaire en geïsoleerde organisatie. Begin jaren tachtig werd steeds duidelijker dat de kans op een nieuwe oorlog klein was. Uiteindelijk werd de BB opgeheven, en haar vredes- en hulpverleningstaken werden overgedragen aan het Rode Kruis en de brandweer. Ook de maandelijkse sirenes, die elke eerste maandag van de maand om 12.00 uur loeiden, verdwenen uit het straatbeeld. Eind jaren negentig werd deze traditie echter opnieuw ingevoerd. Sindsdien klinken elektronische sirenes, bedoeld om ons te waarschuwen bij uitzonderlijk gevaarlijke situaties.

Vlag Bescherming Bevolking (BB)

Bron: Trouwe bondgenoot met Hollanditis. Sporen van de militaire en civiele verdediging tijdens de Koude Oorlog (1945 - 1991)  d.d. 30-12-2022

Jaarlijkse demonstratie tegen kernwapens in Soesterberg; 1982  Algemeen Nederlandsch Fotobureau (ANeFo)

Ontwikkeling en escalatiemomenten van de Koude Oorlog

De Koude Oorlog speelde van 1945 tot 1991, en ging gepaard met  internationale spanningen tussen de NAVO en het Warschaupact. Belangrijke crises, zoals de Berlijnse blokkade, de Cubacrisis en de Sovjetinval in Afghanistan, vormen kantelpunten die ook effect hadden op Nederland.

De wapenwedloop

Beide machtsblokken bouwden enorme arsenalen op, zowel conventioneel als nucleair. Nederland werd hierbij strategisch belangrijk, o.a. als mogelijke locatie voor kernwapens. Deze wedloop leidde tot groeiende militaire infrastructuren en maatschappelijke onrust.

Nederland als trouwe bondgenoot

Nederland sloot zich vroeg aan bij de NAVO en speelde een loyale rol binnen het bondgenootschap. Het land richtte militaire bases in, werkte samen met bondgenoten en bereidde zich voor op een eventuele oorlog, met o.a. NAVO-oefeningen en plaatsing van Amerikaanse kernwapens.

Militaire dienstplicht

De dienstplicht was een hoeksteen van de Nederlandse verdediging. Duizenden jonge mannen werden opgeleid tot soldaat. Dit had ook eeb maatschappelijke impact, van kameraadschap tot protesten en dienstweigering.

Civiele verdediging

Naast het leger werd ook de burgermaatschappij voorbereid op een mogelijke oorlog. Denk aan schuilkelders, luchtalarm, noodvoorzieningen en voorlichting. De overheid en burgers werkten samen aan "bescherming van de achterban" onder meer in de vorm van de Bescherming Bevolking organisatie.

Leven tijdens de Koude Oorlog

De voortdurende dreiging van een kernoorlog beïnvloedde het dagelijks leven. Burgers maakten zich zorgen, er waren protesten (zoals tegen de kruisraketten) en vredesbewegingen groeiden. Hier komt ook het fenomeen "Hollanditis" aan bod: de opvallende Nederlandse protestcultuur tegen kernbewapening.

Bunkercomplex Park Overvoorde

In de gemeente Rijswijk ligt het voormalige B.B.-complex Overvoorde. Een unieke en zeer bijzondere locatie waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed maakt qua beleving de vergelijking met de 'War rooms' van Sir Winston Churchill.

De commandopost in Rijswijk vindt zijn oorsprong bij het begin van de Tweede Wereldoorlog. Op de locatie zijn diverse Duitse bouwwerken gebouwd waaronder ook een afluister en radiopost ten bate van de Luftwaffe. Deze heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog onder meer een belangrijke functie gehad in het afluisteren van geallieerde radioberichten en het verzorgen van het Duitse berichtenverkeer. Na de tweede wereldoorlog werd het complex in hergebruik genomen door de Bescherming Bevolking en zo ontstond de commandopost en het opleiding en trainingscentrum voor de B.B.

De locatie Overvoorde in Rijswijk bestaat uit een tweetal ondergrondse voormalige commandoposten, een praktijk oefenruïne en een les-accommodatie, waar vele B.B.-ers hun opleiding en training hebben gehad. De in 1969 in gebruik genomen atoombunker is volledig ingericht als operationele commandopost voor de B.B. Ook is er een klein maar gedetailleerd ingericht museum op de locatie, waar je een beeld krijgt van de taken van de B.B. Van alle diensten van de voormalige organisatie Bescherming Bevolking zie je een selectie van uitrustingsstukken waarmee werd gewerkt. Daarnaast zie je de inrichting van een eenvoudige schuilplaats en zie je ook welke gevolgen een kernwapenaanval zou hebben gehad.

Vanwege de strenge controle op toegang tijdens zowel de tweede wereldoorlog (sperrgebiet) als de koude oorlog weten nog steeds veel mensen niet wat zich allemaal op het complex heeft afgespeeld. Ze noemen het dan ook niet voor niets 'het best bewaarde geheim van Rijswijk' een bezoek meer dan waard!

Fort Nieuwersluis

Tijdens de Koude Oorlog kreeg Fort Nieuwersluis een nieuwe functie in het kader van de civiele verdediging van Nederland. Het fort, oorspronkelijk gebouwd in de 19e eeuw als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, werd in deze periode aangepast en gebruikt door de organisatie Bescherming Bevolking (BB).

Rol van Fort Nieuwersluis:

  • Het fort diende als commandopost voor de Bescherming Bevolking.

  • Het was ingericht als een atoomschuilplaats en werd voorbereid op mogelijke aanvallen met nucleaire, biologische of chemische wapens.

  • Vanuit deze locatie zou de BB de hulpverlening coördineren bij een ramp of aanval.

  • De ligging in een relatief veilig gebied (niet in een grootstedelijk centrum) maakte het fort strategisch geschikt voor deze taak.

Documentaire: Blauwdruk van een koude oorlog

Luchtwachttorens

Tijdens de Koude Oorlog bouwde Nederland een netwerk van circa 276 luchtwachttorens, bemand door het Korps Luchtwachtdienst (KLD). Deze organisatie werd in 1950 opgericht als reactie op de dreiging van luchtaanvallen door de Sovjet-Unie. Omdat radarinstallaties destijds moeite hadden met het detecteren van laagvliegende vliegtuigen, waren visuele waarnemingen noodzakelijk.

Vrijwillige luchtwachters – vaak burgers uit de Bescherming Bevolking (BB) – bemanden deze torens. Hun taak was om vijandelijke vliegtuigen te signaleren met behulp van verrekijkers en deze meldingen direct door te geven aan centrale posten. Hoewel het werk serieuze militaire waarde had, bestond het grootste deel van hun diensttijd uit wachten. In die context ontstond onder luchtwachters een bekende, licht spottende uitspraak over hun werk: “kijken, lullen en drinken.” Hiermee verwezen ze naar de lange uren van uitkijken naar vliegtuigen, praten met collega’s en het drinken van koffie tijdens de vaak eentonige wacht.

De torens, vaak van prefab beton en ontworpen door architect Marten Zwaagstra, stonden op strategische plaatsen met goed zicht op het omringende luchtruim. In de jaren ’60 raakte het systeem echter verouderd door technologische ontwikkelingen, zoals verbeterde radar. Het Korps Luchtwachtdienst werd in 1968 opgeheven.

Tegenwoordig zijn nog zo'n 19 torens bewaard gebleven, waarvan sommige zijn gerestaureerd als militair erfgoed. Ze vormen een tastbare herinnering aan een periode waarin Nederland zich actief voorbereidde op een mogelijke aanval vanuit het oosten.